مغازه خودکشی رمانی در ژانر کمدی سیاه
نام کتاب: مغازه خودکشی
نویسنده: ژان توله (به اشتباه تولی ذکر شده)
مترجم : احسان کرم ویسی
ناشر : نشر چشمه
معرفی کتاب: امیررضا خانلاری
تصور کنید دنیا پر از یاس و ناامیدی است و اکثر مردم در پی خلاص شدن از چنین دنیایی هستند و در این میان افرادی شغل خود را به فروش وسائل مخصوص خودکشی اختصاص دهند . داستان این کتاب درباره چنین افرادی است : خانواده تواچ
خانواده تواچ صاحب یک مغازه خودکشی هستند . فروشگاه کوچکی که در آن مرگبار ترین ابزار ها برای خودکشی ها یافت می شود . از سم های مهلک در انواع مختلف تا حلقه های دار و خنجر های مخصوص و تفنگ و مهمات و ... مادر خانواده شب ها برای دختر ۱۲ ساله اش مرلین قصه خودکشی باشکوه کلئوپاترا ملکه مصری را با آب و تاب تعریف می کند و خلاقیت پسر نوجوانش ونسان در اختراع ابزار هایی جدید برای خودکشی را می ستاید. آقا و خانم تواچ به دخترشان می گویند زشت و چاق است و اگر کسی به او بگوید زیباست حرف او را رد می کنند تا مبادا دختر دلبندشان معنای زندگی را که چیزی جز زشتی و اندوه و ناامیدی نیست فراموش کند و الکی دلخوش و احمق شود . از قضا آقا و خانم تواچ صاحب پسری به نام آلن می شوند . پسری که با بقیه اعضای خانواده اش متفاوت است با همه مردم دنیای آلوده به سیاهی و یاس خود فرق دارد . زمانی که یک نقاشی زیبا و پر از امید می کشد مادرش با عصبانیت و ناراحتی به او می گوید چرا در نقاشی اش خبری از ویروس آنفلوانزا یا تشتشعات هسته ای یا انفجار های تروریستی نیست ؟ مگر نقاشی های مرلین و ونسان را ندیده ای ؟ آلن به دنبال شاد کردن دیگران و دادن امید به آن ها و منصرف کردن مشتریان مغازه از خرید وسائل خودکشی است و به همین دلیل دائما مورد سرزنش و تنبیه قرار می گیرد .
خط سیر داستان با تلاش های نبوغ آمیز ونسان برای اختراعات جدید و ایده های مرگ باری مانند ساختن شهربازی مرگ یا یک نوع کلاه مرگ آور و همچنین در سمت مخالف تلاش های پسر کوچک خانواده آلن که قصد خنثی کردن اعمال خانواده و دادن امید به آن ها و مشتریان را دارد امتداد می یابد . در این مسیر مرلین دختر خانواده گاه تحت تاثیر کلام آلن نسبت به غم و اندوه و آنچه درباره زندگی به او گفته اند دچار شک و تردید و عصیان می شود و گاه تحت تاثیر پدر و مادر و برادرش کارهای مرگبار انجام می دهد مانند داشتن مرگبارترین بوسه که مشتریان زیادی را هم برای این خودکشی متفاوت راهی مغازه آن ها می کند .
روایت کتاب توسط ژان توله گرچه خلاقانه و بدیع به تصویر کشیده شده است اما نمی توان آن را یک شاهکار ادبی یا رمانی تراز اول دانست زیرا برخی توصیفات یا بخش های از داستان حالتی سطحی به خود می گیرد . البته این سطحی بودن برای یک بار خواندن داستان متفاوت و جالبی که روایت می کند مشکل چندانی ایجاد نمی کند . خلاقیت نویسنده در اسامی کاراکتر های اصلی داستان که هر کدام یادآور یکی از شخصیت های مشهور جهان واقعی است که اقدام به خودکشی کرده اند نیز از نکات جالب و قابل توجه این رمان است . برای مثال پسر بزرگ خانواده ونسان نام دارد که تداعی گر ونسان ونگوگ نقاش مشهوری است که با اسلحه خودکشی کرده است . مرلین مونرو هم شخصی است که نام دختر خانواده به آن اشاره می کند. مونرو یک هنرپیشه آمریکایی بوده که با قرص خود را کشته است . یوکیو میشیما و آلن تورینگ هم از دیگر شخصیت هایی هستند که نویسنده با قرار دادن نام آن ها بر کاراکتر های داستان خود به آن ها اشاره کرده است . این رمان یک کمدی سیاه است و همانطور که می دانیم طبق تعریفی که فلاسفه یونان باستان درباره کمدی ارائه داده اند کمدی نوعی از انواع ادبی است که در آن جهان و انسان ها پست تر از آن چه که واقعا هستند نمایش داده می شوند در واقع جهان پر از یاس و ناامیدی و اندوه رمان ژان توله به صورتی اغراق آمیز جهانی که در آن زندگی می کنیم را نشان می دهد و هدف از آن بیان تقابل امید و نومیدی در زندگی و ستیز بین این دو است و نویسنده تا حد قابل قبولی توانسته است به این هدف نائل آید .
ادامه نقد و بررسی کتاب حاوی اسپویل و منجر به لو رفتن پایان داستان است و اگر تا کنون با این معرفی به خواندن آن علاقه مند شده اید توصیه می کنم کتاب را ابتدا بخوانید و سپس ادامه این مطلب را خوانش کنید. کتاب در اپلیکیشن فیدیبو به صورت الکترونیک و نیز صوتی آن با صدای هوتن شکیبا موجود است . نسخه صوتی در اپلیکیشن طاقچه نیز قرار داده شده و بر طبق نظر کاربران این برنامه ها نسخه صوتی از کیفیت خوبی برخوردار است . نسخه کاغذی کتاب هم در سایت دیجی کالا به فروش می رسد .
روایت داستان در نهایت به نقطه ای می رسد که خانواده تواچ تحت تاثیر آلن شغل خود را تغییر می دهند و محصولاتی را می فروشند که جنبه سرگرمی و تفریح دارد و روحیه شادی و امید در دل آن ها جوانه می زند اما در لحظات پایانی داستان هنگامی آلن که از پشت بام خانه در حال افتادن است دستان خود را باز می کند و خود را در حالی که آرام است رها می کند . پایان تلخی که ضربه ای احساسی و شوکی ناگهانی به خواننده وارد می کند و ذهن او را تا چندین روز ممکن است درگیر افکار مختلف و تامل درباره چرایی این پایان تلخ کند . برای نقد و بررسی کوتاه و مختصر این پایان تلخ در حد وسع فکری ام آن را از چندین رویکرد متفاوت بیان می کنم .
اگر به داستان و پایان آن از دیدگاه روانشناسی نگاه کنیم می توانیم بگوئیم طبق رویکرد مکتب وین و دیدگاه فروید ، آلن که تجربیات کودکی ناسالم و پر از مواجه با افکار و احساساتی منفی داشته است علی الاصول نمی توانسته است از آن ها بی تاثیر بماند و طبق دیدگاه های دیگر هم می توان گفت تاثیر محیط و داده های ورودی به ذهن یک انسان نمی تواند یک خروجی کاملا متفاوت ایجاد کند . احتمالا ژان توله هم خواسته با نشان دادن چنین مطلبی درباره این که جامعه کنونی با اخبار و گزراش های خبری منفی و صفحات حوادث و ... فضای ناامنی برای ذهن و احساسات انسان ایجاد می کند هشدار دهد.
از یک دیدگاه فلسفی هم می شود این چنین موضوع را نگاه کرد که آلن تا زمانی امیدوار و شاد بود که رسالتی برای خود قائل بود و زمانی که توانست دیگران را متقاعد کند به شادی و زندگی فکر کنند و نه مرگ و یاس و ناامیدی دیگر رسالت و هدف خود را پایان یافته دید و به نوعی به پوچی رسید. شاید نویسنده می خواسته بگوید نباید امید خود را بر یک موضوع خاص استوار کنیم تا در صورت فروریختن آن موضوع امید ما هم متلاشی شود .
از منظر دینی هم می توان گفت ژان توله به عنوان یک فرد مسیحی از داستان زندگی مسیح الهام گرفته است . آلن مانند بقیه اعضای خانواده اش به دنیا نیامده و مانند آن ها هم نیست و برای نجات آن ها تلاش می کند و یک منجی است و در نهایت هم با مرگ خود گناهان خانواده اش را در اداره یک مغازه خودکشی پاک کرده و آن ها را تطهیر می کند .
در نهایت از دید ادبی هم این اثر یک کمدی است و طبق یک جمله معروف : آن جا که کمدی تمام می شود تراژدی آغاز می شود محتمل است که نویسنده برای این که در چارچوب قراردادهای ادبی درباره نوع اثر خود که یک کمدی است متعهد بماند چنین پایانی را برای اجتناب از یک پایان خوش سطحی انتخاب کرده است. البته ممکن است چندین علتی که ذکر شد همگی یا برخی از آن ها مد نظر نویسنده این رمان بوده باشند. در نهایت این کتاب روایتی است که می خواهد خواننده خود را درباره ارزش زندگی و نیز مرگ به تامل وادارد .
